Neotektonika, siq dihet, studion strukturat më të reja, pasqyrimin e tyre në reliefin e sipërfaqës së
tokës dhe tipet e ndryshme të lëvizjeve tektonike e proceset dinamike që i kushtëzojnë ato.
Ajo studion si lëvizjet e reja tektonike ashtu edhe lëvizjet e sotme, që kanë prekur e prekin koren e
Tokës. Aspektet e hulumtimeve neotektonike për territorin e Kosovës janë të lidhura ngusht
me studimet e njësive morfostrukturore të lindura nga lëvizjet neotektonike, në kohërat më të reja
gjeologjike, gjatë Pliocenit dhe Kuaternarit, në t’ashtuquajturën etapa neotektonike. Karakteristikat
gjeologjike dhe morfologjike të territorit të Kosovës janë shumë komplekse, me një numër të madh
kontrastesh morfologjike, me shumë male
me lartësi mbi 2500 metra dhe, në të njëjtën kohë me
depresione të përmasave të mëdha .
Aspekti i eksplorimit neotektonik në territorin e Kosovës janë të lidhura ngushtë me studimet e
njësive morfostrukturore të krijuara nga lëvizjet neotektonike.
Në periudhën më të fundit gjeologjike (etapa neotektonike) territori i Kosovës është përfshirë nga
procese neotektonike, të cilat kanë kushtëzuar formimin e një numri njësish morfostrukturore me
tendencë mbizotëruese në ngritje si dhe në zhytje.
Ngjarjet e termeteve janë të lidhur me karakteristikat gjeologjike dhe neotektonike të një regjioni të
caktuar. Territori i Kosovës është i prerë nga struktura tektonike longitudinale dhe transverzale të cilat
ndajnë njësitë gjeotektonike.
Kriteri gjeologjik është i lidhur me proceset që janë zhvilluar gjatë etapës neotektonike kur janë
formuar morfostrukturat kryesore në reliefin e sotëm.
Këto procese janë vazhdimësi e stadeve të hershme neotektonike dhe për këtë arsye shërbejnë si të
dhëna të besueshme për parashikimin e vendit dhe forcës së tërmeteve të ardhëshme.
Sipas të dhënave ekzistuese, sizmike, territori i Dukagjinit përfaqëson pjesën sizmotektonike me
aktive në territorin e Kosovës.
Veçmas mund të veçohen si me aktive shkëputjet (01, 02, 03, 06) të cilat janë mjaft të shprehura në
morfologji dhe kanë karakter regjional.
të realizuar deri tani , karakteristikat seismotektonik të Kosovës janë dhënë prej të dhënat të ofruara
nga statistikat sizmike.
Për përshkrimin e seismicitetit të Kosovës janë përdorur këto çështje (Elezaj,
2002):
1. Shkeputjet tektonike dhe aktiviteti i tyre sizmotektonik
2. Zonat e burimeve sizmike.
3. Kriteti gjeologjik i sizmicitetit të Kosovës .
Duhet të theksohet, se territoret me të rrezikshme sizmike janë të lidhura me nyje tektonike ku
kryqëzohen shkëputjet tektonike aktive të sistemeve me drejtim të ndryshëm shtrirjeje.
Të tilla janë nyjet tektonike në Pejë dhe Prizren, ku edhe janë gjeneruar dy termete të fuqishme
historike, perkatesisht tërmetet e viteve 1662 dhe 1456.
Aktiviteti historik sizmik
1. Tërmeti i Prizrenit, 16 Qershor 1456 (MS=6.0; 42.200oN, 20.700oE) me intensitet në epiqendër VIII ballë (Sulstarova et al., 2005),
2. Tërmeti i Pejës, 11 Nëntor 1662 (M=6.0; 42.700oN; 20.300oE) me intensitet në epiqendër VIII ballë (Sulstarova et al., 2005; Papazachos et
al., 2000),
3. Tërmeti i Ferizajt, 26 Shkurt 1755 (M=6.1; 42.500oN; 21.900oE) me intensitet në epiqendër IX ballë (Elezaj, 2002),
4. Tërmeti i Ferizaj-Vitisë, 10 Gusht 1921 (M=6.1; 42.300oN; 21.300oE) me intensitet në epiqendër IX ballë (Elezaj, 2002),
5. Tërmeti i Kopaonikut, 18 Maj 1980 (M=5.7; 43.307oN; 20.867oE) me intensitet në epiqendër VIII ballë (Harvard University,
1980; Elezaj, 2002),
6. Tërmeti i Gjilanit, 24 Prill 2002 (M=5.7; 42.440°E, 21.590°N),
me intensitet në epiqendër 8 ballë (ISC 2002, Elezaj 2002)
7. Tërmeti i Istogut, 10 Mars 2010 (M=5.2; 42.76344N; 20.62811E) me intensitet në epiqendër VII ballë (ISK Nazmi Hasi, Shemsi Mustafa),
8. Tërmeti , 11 Tetor 2010, me intensitet në epiqendër 4.5 ballë Rihter. Epiqendra 32 km në verperëndim të Kumanovës.
9. Tërmeti Vushtrri, 18 Nentor 2013, me intensitet në epiqendër 4.7 ballë Rihter. Epiqendra mes fshatrave Vesekofc e Bozhlan të komunës së Vushtrrisë.
10. Tërmeti Istog, Peje 21 Janar 2015, me intensitet në epiqendër 4.3 dhe 2.6 ballë Rihter.
11. Tërmeti , 05. Shkurt, 2015, me intensitet në epiqendër 4.0 ballë Rihter. Epiqendra 14 km larg Leposavicit.
Ndërtimi gjeologo-tektonik i Kosovës është shumë i komplikuar. Si rezultat i këtij ndertimi Kosova
rradhitet një nga vendet mjaft aktive në Evropë.
Bazuar në hartat ekzistuese të rrezikut sizmik të Kosovës për përjudhen e përseritjes 100,200,500,10
vjet, në Kosovë është e mundshme ndodhja e një termeti me
magnitude 9.
Harta e intensiteteve maksimale në territorin e Kosovës.
Periudha e përseritjes 500vjet
(Elezaj 2002)
Nga pikëpamja sizmologjike Kosova paraqet një rajon me aktivitet sizmik të lart, i cili është goditur
në të kaluarën dhe mund të goditet edhe në të ardhmen nga tërmetet autoktone shumë të fort, të cilët i
kanë vatrat e cekta, që gjenerohen në koren e Tokës, maksimum 15-20
km thellë në nëntokë.
Struktura tektonike dhe epiqendrat e tërmeteve me magnitudë M
>4.0 të ndodhura në territorin e
Kosovës deri në vitin 2009 janë paraqitur në figurën në vazhdim.
Territori i Kosovës ka disa zona të fuqishme të burimeve sizmike, apo burime seismogjene.
Këto zona të burimeve sizmike në Kosovë kanë gjeneruar në të kaluaren dhe mund të gjenerojnë
edhe në të ardhmen tërmete të forta.
Përcaktimi i burimeve sizmike dhe
magnitudes maximale të mundshme të pritur të tërmeteve të
ardhshme, është e një rëndësie të veçantë për shqyrtimin e rrezikut sizmik.
Përgjithësisht janë përcaktuar 6 zona sizmike në territorin e Kosovës të derivuara në 15 burime
sizmike të afta për të gjeneruar termete me
magnitude mbi 6.6.
Hartat epiqendrore te tërmeteve dhe katalogët e tërmeteve te ekzistuara dhe shpërndarja e ngjarjeve
të siguron një bazë të mjaftueshme për modelimin e sizmicitetit të Kosovës, pra, përkufizimin e
burimeve sizmik.
Kjo është bërë në bazë të të dhënave ekzistuese sizmologjike, hartave tektonike dhe te dhënave
gjeologjike.
Varësisht nga qëllimi i hulumtimeve, duhet pasur parasysh këta parametra:
1. Magnituda e Termetit;
2. Intensiteti MSK-64
ose
EMS-98;
3. Nxitimi maksimal i truallit.
Studimi i aktivitetit neotektonik të Kosovës është i lidhur ngusht me njohjen e strukturës së hershme
gjeologjike, për të zbuluar lidhjet në mes të lëvizjeve të hershme tektonike me lëvizjet neotektonike.
Karakteristikat Sizmike të Kosovës
Harta e strukturave tektonike të Kosovës
Zonat Sizmogjene
(1)
Ferizaj – Viti – Kacanik (Mmax=6.2);
(2)
Prishtina (Mmax=3.8);
(3)
Skënderaj (Mmax=4.5);
(4)
Pejë (Mmax=5.1);
(5)
Gjakovë – Rahovec (Mmax=5.3); dhe,
(6)
Prizren – Dragash (Mmax=6.1).
Harta Sizmotektonike e Kosovës
Modeli i burimeve sizmike
Seismotectonic
Settings of Kosova-Z.Elezaj